Η εκπαίδευση στον Ξηροπόταμο (περισσότερα στοιχεία)
Τα πρώτα χρόνια, η διδασκαλία γινόταν στους εκκλησιαστικούς χώρους, από εκκλησιαστικούς κυρίως άνδρες (ιερείς και επιτρόπους). Πάντα κάποιοι πήγαιναν στις εκκλησίες και μάθαιναν, με σκοπό να γίνουν ιερείς ή να ψάλλουν. Αυτό γίνονταν από πολύ παλιά. Πότε ξεκίνησε αυτό στο χωριό, δεν είναι δυνατόν να το προσδιορίσουμε.
Με την πάροδο των χρόνων, τα παιδιά που μάθαιναν – δασκάλευαν γίνονταν περισσότερα. Έτσι δημιουργήθηκε η διδασκαλία στους εκκλησιαστικούς χώρους. Όπου υπήρχε εκκλησία, υπήρχε και διδασκαλία, αφού μόνο εκεί μπορούσε κάποιος να μάθει την ελληνική γλώσσα και την ιστορία της, που ταυτίζεται αρκετά με τον χριστιανισμό. Χριστιανισμός και Ελληνισμός την περίοδο της τουρκοκρατίας ήταν ένα.
Όποιος Έλληνας ήθελε να μάθει την ελληνική γλώσσα και τα γράμματα, τον χριστιανισμό και την ελληνική ιστορία κατέφευγε στην εκκλησία. Όλοι οι Έλληνες για σχολείο είχαν την εκκλησία και για δασκάλους τους ιερείς.
Όταν οι κάτοικοι ενός τόπου μπορούσαν (είχαν την δυνατότητα ή τους το επέτρεπαν οι Τούρκοι κατακτητές) να κάνουν κτήριο στο οποίο να γίνεται διδασκαλία, αυτό γινόταν σχεδόν πάντα δίπλα στην εκκλησία.
Στον Ξηροπόταμο εκκλησία υπήρχε από πολύ παλιά, περίπου το 1800, οι Άγιοι Θεόδωροι. Άρα είναι πολύ πιθανόν να ξεκίνησε να γίνεται διδασκαλία σε αυτήν την Εκκλησία. Αργότερα, το 1859, χτίζεται ο Άγιος Γεώργιος, μέσα στο χωριό.
Είναι γεγονός ότι το παλιό διδακτήριο του χωριού κατασκευάστηκε επί τουρκοκρατίας στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου εκεί που σήμερα βρίσκεται το καμπαναριό. Δυστυχώς δεν έχουμε στοιχεία για την ακριβή χρονολογία ανέγερσης του διδακτηρίου.
Παράλληλα με το ορθόδοξο ελληνικό σχολείο λειτουργούσε κοντά στο τζαμί και το μουσουλμανικό σχολείο.
Το 1869, σε έκθεση του Υποπροξενείου Καβάλας που υποβλήθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών προκύπτει ότι στον Ξηροπόταμο λειτούργησε σχολείο αλληλοδιδακτικό.
Το 1876 λειτουργούσε Γραμματοδιδασκαλείο κοινό (αγόρια – κορίτσια) που ήταν 4/τάξιο (σχολείο τεσσάρων τάξεων) με δύο δασκάλους. Σε αυτό πήγαιναν Έλληνες και Τούρκοι, όσοι μπορούσαν. Το σχολείο συντηρούνταν από την Ορθόδοξη Ελληνική κοινότητα, που την αποτελούσαν Έλληνες Χριστιανοί Ορθόδοξοι.
Το 1885, σε στατιστικό εκπαιδευτικό πίνακα του Υποπρόξενου Καβάλας, Α. Τσιμπουράκη, προς το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, αναφέρει ότι στην Βησσοτσάνη (Ξηροπόταμο) λειτουργεί ελληνικό σχολείο με 30 μαθητές.
Η Βησσοτσάνη (Ξηροπόταμος) στα 1885 είχε 1350 κατοίκους από τους οποίους οι 450 ήταν μουσουλμάνοι και οι άλλοι 900 γηγενείς από τους οποίους λίγοι είχαν προσχωρήσει στη βουλγαρική Εξαρχία (σχίσμα).
Το 1890 – 1891 δάσκαλος του σχολείου ήταν ο Ν. Αστεριάδης. Το 1898 – 1899 δάσκαλος ήταν ο Άγγελος παπά-Ζαχαριάδης ο οποίος είχε τετραμηνιαίο μισθό 4,66 οθωμανικές λίρες.
Το 1894 -1895, το σχολείο είχε έναν δάσκαλο με 55 μαθητές και μαθήτριες, ενώ η ετήσια δαπάνη λειτουργίας του σχολείου ήταν 690 γαλλικά φράγγα.
Επί εποχής του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου(1902-1909),στη Βησσοτσάνη υπάρχει Αρρεναγωγείο και Παρθεναγωγείο με 100 περίπου μαθητές και μαθήτριες. Το 1903 στον Ξηροπόταμο λειτουργούσε νηπιαγωγείο και φοιτούσαν αρκετά νήπια. Την χρονιά 1905-1906 δεν λειτούργησε το νηπιαγωγείο.
Το 1906 υπήρχε τετρατάξιο σχολείο με 64 συνολικά μαθητές (57 αγόρια και 7 κορίτσια). Το διδακτήριο ήταν διώροφο και ευρύχωρο. Δάσκαλος ήταν ο Δημ. Βοζίκης από την Προσοτσάνη και δασκάλα η Καρολίνα Οικονόμου από τις Σέρρες.
Το 1910-1911 λειτουργούσαν 4/τάξιο Αρρεναγωγείο με 1 δάσκαλο και 56 μαθητές και 3/τάξιο Παρθεναγωγείο με 1 δασκάλα και 45 μαθήτριες ενώ λειτουργούσε και νηπιαγωγείο.
Το σχολείο της Βησσοτσάνης (Ξηροπόταμος), μέχρι και το έτος 1936, στεγάζονταν σε κτίριο της Ελληνικής Ορθόδοξης κοινότητας, που βρισκόταν δίπλα στην εκκλησία, στο προαύλιο χώρο αυτής, στην δυτική της πλευρά.
Το κτίριο είχε ανεγερθεί επί Μητροπολίτη Δράμας και Φιλίππων Γερμανού Δ΄.
Τα έξοδα λειτουργίας και οι πληρωμές των δασκάλων γίνονταν από την Ελληνική Εκκλησία και Παιδεία, την Ελληνική Ορθόδοξη κοινότητα, τον μητροπολίτη και από εισφορές των κατοίκων στην καπνοπούληση.
Δάσκαλοι που δίδαξαν εκείνες τις εποχές ήταν ο Αυλίδης Δ., Ζωή Σταμπουλή, Λάζαρος Πιπερτζής, Αστεριάδης Νικόλαος, Δημ. Βοζίκης, Καρολίνα Οικονόμου.
Πατριώτες, Μακεδονομάχοι, δάσκαλοι, Ιερωμένοι, είναι ο πυρήνας ο οποίος γνωρίζοντας τον κίνδυνο του χωριού από Βούλγαρους και Τούρκους, προσπαθεί να αφυπνίσει το ελληνικό στοιχείο και να δημιουργήσει μια εθνική πνευματική κίνηση, με σκοπό την απελευθέρωση από την σκλαβιά. Αυτή θα ερχόταν μόνο μέσα από την μόρφωση, την γνώση της ελληνικής παιδείας και του Ελληνισμού, ιδίως των αρχαίων χρόνων.
Το 1906 έχει 225 οικίες και πληθυσμό 1481 ψυχές. Από αυτές 120 είναι ελληνικές με 741 Έλληνες, 50 οθωμανικές με 329 μουσουλμάνους και 55 βουλγαρικές με 411 Βούλγαρους. Η οθωμανική καταγραφή του ίδιου έτους δίνει 741 Έλληνες, 221 σχισματικούς Βούλγαρους και 183 Τούρκους.
Το χωριό το 1910 είχε 120 οικίες που κατοικούνταν από 136 οικογένειες με 675 Έλληνες, 58 μουσουλμανικές οικογένειες με 296 μουσουλμάνους και 70 βουλγαρικές οικογένειες με 346 Βούλγαρους.
Κάποια στιγμή οι εξαρχικοί (Βούλγαροι), κατάλαβαν το διδακτήριο και ζήτησαν να αναγνωριστεί ως ιδιοκτησία της Εξαρχικής κοινότητας, των εξαρχικών και να λειτουργεί ως εξαρχικό – βουλγάρικο σχολείο. (Να αναφέρουμε, στο σημείο αυτό πως λειτουργούσε και βουλγαρικό σχολείο στο χωριό. Το 1905 είχε 27 μαθητές με 1 δάσκαλο και το 1906 είχε 20 μαθητές και 1 δάσκαλο). Με την συμβολή του μητροπολίτη Δράμας Χρυσόστομο, οι Ορθόδοξοι μπόρεσαν και ξαναπήραν στην κατοχή τους το διδακτήριο, βάσει επίσημων εγγράφων, κι έβγαλαν τους εξαρχικούς από το κτήριο.
Έτσι το σχολείο έγινε ο τόπος αφύπνισης του Ελληνισμού των κατοίκων του χωριού, και συντηρούνταν από την Ορθόδοξη Ελληνική κοινότητα Βησσοτσάνης.
Με το τερματισμό της τουρκοκρατίας, λειτουργεί στο χωριό 3/τάξιο μικτό σχολείο, όπου το 1915 γίνεται 2/τάξιο και 1/τάξιο Νηπιαγωγείο. Ο λόγος ήταν α) να μάθουν όλα τα παιδιά από την αρχή τα βασικά μια και επί τουρκοκρατίας και του βουλγαρικού φόβου τα περισσότερα παιδιά δεν πήγαιναν σχολείο και β) η έλλειψη δασκάλων.
Το διάστημα 1916 – 1918 ανεστάλη η λειτουργία του σχολείου λόγω της Βουλγαρικής κατοχής.
Μετά την απελευθέρωση και την οριστική υπαγωγή στο Ελληνικό Εκπαιδευτικό σύστημα, το σχολείο λειτουργεί ως 3/τάξιο, ενώ οι μαθητές είναι πάνω από 150.Αργότερα γίνονται ακόμη περισσότεροι από την εγκατάσταση προσφύγων.
Το 1925 επειδή οι μαθητές ελαττώθηκαν λόγω της ανταλλαγής των πληθυσμών, της φτώχιας και της ανάγκης για εργατικά χέρια, το σχολείο ξαναγίνεται 2/τάξιο.
Το 1927, από σχολείο Βησσοτσάνης, μετονομάζεται σε Δημοτικό Σχολείο Ξηροπόταμου.
Το 1928 το κτίριο που στεγάζει τους μαθητές ήταν πάρα πολύ μικρό και ακατάλληλο, και ξεκινούν οι ενέργειες για την ανέγερση νέου κτίρίου, στις οποίες πρωτοστατεί ο Ανδρέας Λουκίδης, υπεύθυνος της διδακτηριακής επιτροπής ανέγερσης του κτηρίου.
Βρέθηκε ο χώρος, περίπου 4 στρέμματα, απαλλοτριώθηκε για την ανέγερση διδακτηρίου και κτίζεται το νέο διώροφο σχολείο, κόσμημα του χωριού, λόγω της ομορφιάς και της μοναδικότητάς του στο νομό Δράμας. Για το κτίσιμο συνέβαλε και η κοινότητα με σεβαστό χρηματικό ποσό.
Το 1936 έγιναν τα εγκαίνια με μεγάλη επισημότητα. Τα επόμενα χρόνια έγινε επέκταση της αυλής.
Οι μαθητές που πηγαίνουν σχολείο, γίνονται όλο και περισσότεροι. Περνάει στη συνείδηση των ανθρώπων ότι η μόρφωση είναι το μεγαλύτερο αγαθό. Παρ’ όλες τις δυσκολίες της ζωής οι γονείς στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο. Το 1936 γίνεται 4/τάξιο, το 1937 5/τάξιο και το 1939 6/τάξιο.
Το 1940 λόγω των πολλών μαθητών δημιουργείται και δεύτερο Δημοτικό σχολείο 2/τάξιο. Το Β Δημοτικό Σχολείο στεγάζονταν μαζί με το Α Δημοτικό Σχολείο, όπου και συλλειτουργούσαν λόγω έλλειψης κτιρίου.
Το διάστημα του Β παγκοσμίου πολέμου, 1941 -1944 που στο χωριό υπάρχει η Βουλγαρική κατοχή τα σχολεία κλείνουν ξανά.
Μετά την κατοχή στο χωριό ξαναλειτουργούν κανονικά τα δύο σχολεία. Το Β Δημοτικό σχολείο από 2/τάξιο έγινε 3/τάξιο (1955) και αργότερα 4/τάξιο (1959).
Το 1959 ήταν να χτιστεί και δεύτερο κτίριο σχολείου, τα σχέδια βγήκαν, αλλά δεν πραγματοποιήθηκε το κτίσιμο.
Την επόμενη σχολική χρονιά 1960, τα δύο σχολεία ενώθηκαν σε ένα μεγάλο 10 θέσεων ( 10 δασκάλων).
Το 1984 δίπλα στο διδακτήριο χτίστηκε ένα νέο κτίριο το οποίο στην αρχή λειτούργησε ως Γυμνάσιο Ξηροπόταμου, κι αργότερα μέχρι και σήμερα, είναι διδακτήριο του Δημοτικού σχολείου, όπου στεγάζονται οι μικρές τάξεις και το Νηπιαγωγείο.
Παρακάτω βλέπουμε των αριθμό των μαθητών που φοιτούσαν στον Ξηροπόταμο:
Σχολ. Έτος 1939-1940: 550 μαθητές
Σχολ. Έτος 1950-1951: 276 + 141 = 417 μαθητές (τα δύο σχολεία)
Σχολ. Έτος 1960-1961: 306 + 170 = 476 μαθητές (τα δύο σχολεία)
Σχολ. Έτος 1970-1971: 266 μαθητές
Σχολ. Έτος 1980-1981: 275 μαθητές
Σχολ. Έτος 1990-1991: 203 μαθητές
Σχολ. Έτος 2000-2001: 136 μαθητές
Σχολ. Έτος 2010-2011: 142 μαθητές
Σύνταξη του κειμένου
ΚΑΤΣΙΓΙΑΝΝΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ
πρώην δάσκαλος του σχολείου
Στοιχεία και βιβλιογραφία:
- Ιστοσελίδα του Μορφωεκπολιτιστικού Συλλόγου Ξηροποτάμου (www.xiropotamos-mes.gr)
- Ιστοσελίδα του Πνευματικού Κέντρου Ξηροποτάμου (www.xiropotamos.gr)
- Η τοπική Αυτοδιοίκηση στο νομό Δράμας 1914-1999 Χ. Παπάζογλου.
- Η παιδεία στη Δράμα και την περιοχή της 1800-2002 Χ. Παπάζογλου
- Η Δράμα και η περιοχή της, Ιστορία και πολιτισμός, Α’, Β’, Γ’, Δ’ Επιστ. Συναντηση.
- Η εκπαίδευση στις επαρχίες Δράμας και Ζιχνών κατά την Τουρκοκρατία (1840-1913) Ευάγγελος Γ. Καρσανίδης
- Η Δράμα 7000 χρόνια Βασίλειος Κ. Πασχαλίδης